Teknolojik gelişmelerin tamamı, en azından çok büyük bir kısmı, modern hayattaki insanın zaman kazanmasına yöneliktir. Bu teknolojik gelişmeleri, pazarlanabilir olması açısından daha konforlu ve ergonomik hale getirmek üzere Ar-ge departmanları üstüne katarak her gün geliştirmektedir. Daha iyi bir alternatifi çıkana kadar yenilenmeye devam eden teknolojik gelişmeler, modern insanın konforlu bir şekilde zamandan tasarruf etmesini sağlar. Mesela tekerlek teknolojik bir devrimdir ve insanın ulaşım ve ulaştırma ihtiyaçlarını karşılamıştır. Bunu sürekli geliştiren insan, bunu daha konforlu ve hızlı hale getirerek daha iyi bir alternatif bulmuştur: Uçmak. Her açıdan çok mantıklı görülen, zamandan maksimum tasarruf ettiren vediğer ulaşım alternatiflerine göre daha zahmetsiz olanbu yolu tercih etmemenin nedenleri ne olabilir? İnsanların beşte birine göre bu sorunun cevabı: Korku.
Peki, uçağa binmeden uçaktan korkabilir miyiz? Önce bundan bahsedelim. Nasıl ki en çok korktuğumuz hayvan sorusuna, çoğunlukla rastlamadığımız aslan, kaplan, yılan gibi bize zarar vereceğini bildiğimiz yırtıcıların cevabını verebiliyorsak; uçak korkusunun temeline de belki yükseklik belki kapalı alan belki de ayaklarımızın yere basmadığı anlar için güvensizlik ya da kontrolünü sağlayamayacağımızı bildiğimiz bir aletin belirsizliğinin verdiği endişeler diyebiliriz.
Uçak, istatistiksel olarak en güvenli ulaşım aracı olsa da bilinçaltı, istatistiklere veya rasyonel verilere aldırmaz. Bizi korkutanın aslında dış faktörler değil de kendimiz, bilinçaltımız olduğu yadsınamaz bir gerçek. Peki, uçak korkumuz varsa ve mesleğimiz sürekli uçağa binmemizi gerektirseydi bununla nasıl baş edeceğiz? Biraz da bu durumu ve bu durumdan en çok muzdarip olan mesleklerin başında gelen sporcuları ele alalım.
Örneğin Hollanda futbolunun efsane isimlerinden ve Arsenal’in unutulmaz futbolcularından olanDennisBergamp veya uçak korkusu nedeniyle takılan lakabıyla nam-ı diğer “Uçamayan Hollandalı”. Ve uçağın yarattığı etkilerden dolayı kariyeri boyunca sıkıntı çeken daha birçok sporcu. Peki…
Uçak Korkusu Nedir?
Uçak korkusu veya uçma korkusu yaşayan sporculara ve bu sporcuların hikayelerine değinmeden önce, uçak korkusunun ne olduğu, bu korkuya nelerin sebebiyet verdiği ve bu korkuyu yenmek için neler yapabileceğimiz gibi sorulara cevap verelim.
Uçak korkusu “(Aerofobi veya Aviofobi)”, bir uçakta uçmanın aşırı korkusuna verilen isimdir. İnsanlar, çeşitli sebeplerden dolayı uçma korkusu yaşayabilirler. Bu korku, uçağın inişi ve kalkışı, uçağın kendisi veya uçağın içinde olma düşüncesi dahi olabilir.
Uçakla, en az kaza ve ölüm sayılarına sahip ulaşım şekli olması nedeniyle en güvenli yolculuk şekli olarak gösterilir. Ancak bu korku uçağın düşecek olmasından kaynaklı bir korku değildir. En azından büyük çoğunlukla uçağın düşeceğinden değil, kontrolün elinde olunmamasından ve uçakta olmanın getirdiği kaygıdan korkulur. Peki, sanıldığından daha yaygın olan uçak korkusu nasıl ortaya çıkar?
Uçak Korkusu Neden Olur?
Bir anksiyete bozukluğu olan uçak korkusunun genellikle somut bir nedeni yoktur. Çocukluktan gelen bir kaygı olabileceği gibi yıllarca kaygı duymadan uçarken sonradan uçma korkusu şeklinde de görülebilir. Buna uçuşta yaşanan travmatik tetikleyiciler neden olabilir. Yazımızın başında bahsettiğimiz ve daha sonra da bahsedeceğimiz DennisBergamp gibi. Bu tetikleyicilere örnek vermek gerekirse:
Uçağın kalkış ve inişindeki problemler Yaşanan bir kaza, tanık olunan bir şiddet olayı veya terörizm Yaşanan sert türbülanslar (hava burgacı) Uçakta yayılan hastalık veya yangın gibi durumlar
Ayrıca insanda var olan bazı anksiyete veya fobiler, uçma korkusunu daha da tetikleyebilir ve kötüleştirebilir. Bunlara örnek vermek gerekirse:
Yükseklik korkusu (akrofobi) Evden çıkma korkusu, bir yerden kaçamama veya ters giden durumlarda yardım alamama korkusu (agorafobi) Kalabalık ve kapalı alan korkusu (klostrofobi) Hastalık veya mikrop korkusu (mysophobia) İnsan korkusu (antropofobi) Ölüm korkusu (tanatofobi)
Daha çok 17-34 yaş aralığında görülen uçma korkusunun belirtileri nedir, böylesine güvenli ve zaman zaman elzem olunan uçma korkusunda neler yaşanır?
Uçma Korkusunun Belirtileri Nelerdir?
Uçma korkusu olanlar, ne pahasına olursa olsun uçmaktan kaçınabilirler. Bu bir iş toplantısını, bazı deplasman maçlarını, aile tatillerini veya önemli davetleri kaçırmak anlamına gelebilir. Uzak yerler olmasına rağmen; araba, tren veya otobüs yolculukları göze alınabilir.
Uçma korkusu, hava yolculuğuyla ilgili düşüncelerden, kitaplardan, filmlerden ve hikayelerden daha kaçınmazına sebebiyet verebilir. Uçaklar, havaalanları veya güvenlik önlemleri hakkında bilgi edinmeye takıntılı hale getirebilir. Uçuş öncesinde veya uçuş sırasında panik atak geçirmeye sebebiyet verebilir. Ayrıca belirtilere şunları da örnek verebiliriz:
Nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissi Baş dönmesi ve mide bulantısı Kalp çarpıntısı ve vücutta uyuşma hissi Mide rahatsızlığı ve hazımsızlık Aşırı terleme ve titreme Bilet alma, havaalanına gitme ve uçağa binme durumlarında korku ve endişe Yüz kızarması ve aşırı endişe hissi Sürekli kötü şeyler olacak hissi ve ölüm korkusu
Bu belirtiler, kısa sürede geçmeyip, yolculuktan önce veya sonra günlerce sürebilir. Peki, en fazla seyahat etme gereksinimi duyan mesleklerin başında gelen sporcularda uçma korkusu var mı, varsa nasıl üstesinden gelinir?
Uçma Korkusu Olan Sporcular
Dennis Bergamp
Hollanda futbolunun ve Arsenal’in efsane futbolcusu DennisBergamp, sıra dışı yeteneği kadar uçma korkusu ile de ünlüdür. Öyle ki Bergamp’ın lakabı, Uçamayan Hollandalı. Bergamp’ın bu korkusu ise yaşadığı travmalardan kaynaklıydı.
1989’da Bergamp sadece 20 yaşındayken, 2 takım arkadaşını bir uçak kazasında kaybetti. Bergamp ise bu uçuştan daha erken bir uçuş yaparak ölümden kurtulmuştu. Bu olaydan sonra Bergamp oldukça etkilenmiş ve uçmaktan nefret ettiğini söylemiş olsa da uçağa binmeye devam etmişti. Ancak 1994 Dünya Kupası yolculuğunda, Hollanda milli takımını taşıyan uçak kısa bir süreliğine arızalanmış ve panik yaşanmasına sebep olmuştu. Daha sonra aynı dünya kupasında başka bir uçuşta Hollandalı bir gazetecenin uçakta bomba olduğuna dair şaka yapması, gazetecinin hapse girmesine, Bergamp’ın da uçağa binmemesine neden olmuştu.
Bu olaylardan sonra Dünya Kupası’nda harika performans sergilemesine rağmen, İnter’e döndüğünde bekleneni veremeyen Bergamp, Arsenal’e transfer olmuş ve bir daha asla uçağa binmeyeceğini açıklamıştı. Bu yüzden 100.000 Euro para cezası alan ve bazı deplasman maçlarını kaçıran Bergamp, uçamadığını, uçma düşüncesinin bile uykularını kaçırdığını, çok paniklediğini ve psikolojik destek alacağını söylemişti.
Royce White
NBA’ye büyük umutlarla draft edilen, HoustenRockets’ın ilk tur seçimi olan Royce White, 16.sıradan NBA’nın yolunu tutmuştu. Ancak hiç normal sezon maçı oynayamadı. Yaygın anksiyete ve obsesifkompulsif bozukluk teşhisi konulan White, uçma korkusu da yaşamaktaydı.
Oldukça yetenekli olan ve lisedeki en iyi oyunculardan biri olarak görülen Royce White, kendi büyüklüğünde birisi için oldukça hareketli ve atletik, iyi bir sayı lideri ve akıllı bir pasördü. Öyle ki takımıyla NCAA şampiyonu olurken tüm istatistik kategorilerinde de takımına liderlik etmişti. Ancak Royce White, NBA’da çok fazla uçuşa maruz kalacaktı.
Royce’unanksiyetesi uçuşlarda büyüyor ve panik atak geçirmesine sebep oluyordu. Bu sorunları nedeniyle Housten yönetimiyle görüşmeler yapan Royce, takımın kendisine yardım etme konusunda tutarsız olduğunu söyledi. NBA’nın resmi ikinci ligi olan, o zaman D- günümüzde ise G-League’e ise akıl sağlığı uzmanlarına izin verilmediği söyleyerek gitmedi. Rockets ile geçirdiği zaman işe yaramayan Royce, Sixers’atakaslandı. Ancak orda da sezon bitmeden boşa çıkarıldı. Daha sonra ise NBA’dan ayrılarak Kanada’nın yolunu tuttu.
Wayne Gretzky
Tarihin en iyi NHL (Buz hokeyi) oyuncularından olan WayneGretzky de uçma korkusu yaşamaktaydı. Kariyerinin başlarında yoğun olarak yaşadığı bu korku bazı deplasmanlarda sorun yaşamasına da sebebiyet vermişti. Ancak takım arkadaşı Ace Bailey, bu konuda
Gretzky’e oldukça destek olmuştu.
Uçmaktan oldukça korkan WayneGretzky’i rahatlatmak ve sakinleştirmek için büyük çaba harcamış ve uçuşlarda sürekli yanında olarak ona güven vermişti Ace Bailey. Ancak kaderin bir cilvesiyle trajik bir hikayeye kurban gitmişti. Uçağı kaçırılan ve 11 Eylül saldırısında yer alan Ace Bailey, bu saldırıda hayatını kaybetmişti. WayneGretzky ise onun hakkında yazdığı makale ile onu hep sevgiyle hatırlayacağını dile getirmişti.
Jerome Haehnel
Kariyerinde Agassi ve Federer gibi isimleri yenmeyi başaran, 2004’de Open de Moselle’yi kazanmayı başaran JeromeHaehnel, uçak korkusu nedeniyle istediği kariyer yükselişini yaşayamadı. Yaşanan uçak kazalarından etkilenen, az gelişmiş ve çok uzak yerlere uçmaktan korkan Haenhel, her fırsatta uçmaktan nefret ettiğini söylüyordu. Bir uçuş sırasında fırtınaya yakalanan Haehnel, uçak korkusunu ve endişesini giderek artırarak, birçok müsabakasını iptal etmek durumunda kaldı. Kendisi de bu konu hakkında, “tekrar uçağa binmek zorunda kaldığımda çok gergindim ve kariyerim üzerinde etkileri oldu.” demişti.
Tenisi bırakıp, tenis antrenörlüğü yapan Haehnel, hala aynı korkuyu yaşadığını ve yetiştirdiği öğrencilerin olimpiyatlarını izlemeye gidemediği belirtmişti.
Paul Merson
Arsenal, Aston Villa, Middlesbrough ve Portsmouth gibi takımlarda top koşturan Paul Merson, kariyeri boyunca 600’ü aşkın maça çıkmış ve 126 gol atmıştır. 13 sezon geçirdiği ve 5 kupa kazandığı Arsenal ile yıldızı parlayan Merson; alkol, uyuşturucu ve kumar problemleri ile gündeme ile gelmişti. Ancak Merson’un çok bilinmeyen patolojik uçma korkusu da vardı. Öyle ki, uçmaktan nefret ettiğini söyleyen Merson, deplasman maçlarına da trenle giderdi.
Paolo Guerrero
Peru’nun tüm zamanların en golcü futbolcusu olan Guerrero; Bayern Münih, Hamburg SV, Sao Paolo, Corinthians ve Flamengo gibi takımların formasını giydi. Birçok gol atan ve kupa kazanan Guerrero, kazandığı bireysel ödüllerle de önemli bir figür oldu. Uçak korkusu yaşayan Guerrero, korkusunu şu sözlerle ifade etmişti: “Uçmaktan gerçekten korkuyorum ve uçakta mideme bir şeyler olabileceğinden de korkuyorum.” Paolo’nun bu korkusunun, 1987’de amcasının ölümüne neden olan bir uçak kazasından kaynaklandığı düşünülüyor.
Muhammed Ali
“Kelebek gibi uçarım…” sözünü dünyaya miras bırakan Muhammed Ali de uçak korkusu yaşamaktaydı. Ancak kariyerinin sonlarına doğru uçak korkusunun kalmadığını, çünkü Tanrı’nın uçak kazasında ölmesine izin vermeyeceğini söylemişti.
Cortland Finnegan
Amerik Futbol oyuncusu Finnegan, uçmaktan oldukça korktuğunu açıklamış ve sakinleştirici almadan uçamayacağını söylemişti. Özellikle deniz aşırı yerlere gemi seyahati yapmayı tercih ediyordu.
Matias Delgado
Ülkemizden de tanıdığımız ve uzun yıllar Beşiktaş forması giyen MatiasDelgado, deplasman maçlarına gitmemesi üzerine dikkat çekiyordu. Ancak bunun altında yatan sebebin uçak ve yükseklik korkusu olduğu ortaya çıktı.Delgado bu korkuyu yenmek için İsviçre’de tedavi görmüş, özel ilaçlar almış ve pilotlara verilen eğitimler gibi simülatörlere binmiş ve korkusunda büyük gelişmeler yaşadığı belirtilmişti.
BobbyFischer
Efsanevi satranç oyuncularından olan BobbyFischer’ın uçak korkusu ise biraz daha farklı. Ciddi paranoya ve akıl hastalıkları bulunan Fischer, KGB’nin uçağını havaya uçuracağını düşündüğü için uçak korkusu yaşamaktaydı.
Sporda Yaşanan Uçak Kazaları
Uçmak, dünyanın en güvenli ulaşım şekli olsa da, kazaların az yaşanması ve etkilerinin daha büyük olması nedeniyle daha akılda kalıcı olabilmektedir. Bu nedenle yaşanan kazaların birçok sporcu üzerinde endişe yaratması olağandır. Spor dünyasında yaşanan birkaç çarpıcı uçak kazasına göz atalım:
1958 yılında Manchester United takımını taşıyan bir uçak, Münih’te bir piste düşmüş ve 8’i futbolcu 23 kişi hayatını kaybetmişti. 1993 yılında Zambiya milli takımının tamamı, uçaklarının kalkışından kısa bir süre Atlantik Okyanusu’na düşmüş ve hayatlarını kaybetmişti. Yakın zamanda yaşanan Brezilya takımı Chapecoense faciası, dünyayı sarsan en büyük spor kazalarından birisiydi. 2016’da yaşanan kazada 77 kişi hayatını kaybetmiş 4 kişi de yaralanmıştı. 2018’de İngiltere Premier Ligi şampiyonlarından Leicster City’nin sahibi VichaiSrivaddhanaprabha, bir helikopter kazasında hayatını kaybetmişti. 2019’da ise Arjantinli hücum oyuncusu Emiliano Sala, transferi için Fransa’dan İngiltere’ye uçarken uçağı düşmüş ve hayatını kaybetmişti. Yakın zamanda olan ve tüm dünyayı şok eden olay ise, basketbol tarihine adını altın harflerle yazdıran KobeBraynt’ın, 2020 yılında yaptığı helikopter kazasında kızıyla birlikte hayatını kaybetmişti. (Işıklar içinde uyu Black Mamba)
Sadece sporcular veya mesleği sürekli uçmasını gerektirmeyen insanlar da bu korkudan muzdarip olabilirler. Her beş insandan birinin yaşadığı tahmin edilen uçak korkusunun önüne geçmek için neler yapılabilir, nasıl başa çıkılabilir bir göz atalım.
Uçak Korkusuyla Nasıl Başa Çıkılır?
Uçak korkusu için net bir tanı testi yoktur. Ancak semptomlar, düşünceler ve etkileri bu korkunuzun olduğunu saptırabilir. Uyarıcı ilaçlar veya kaçınmak her zaman çözüm değildir. Kafein, uyuşturucu veya alkol gibi kaygıyı tetikleyen şeylerden kaçınmak, aile üyeleri veya arkadaşlarla korkuları paylaşıp destek almak kaygılarınızı azaltabilir. Ancak bir uzmana danışmak ve psikoterapi gibi tedaviler uçak korkusu için çok büyük bir oranda iyi yanıt verir. Peki, nasıl üstesinden gelinebilir?
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT yaklaşımı, uçma hakkındaki endişe duyulan düşünceleri değiştirmek için yardımcı olmaya odaklanır. Uçakların nasıl çalıştığını öğrenmekten başlayıp diğer seyahat şekillerine karşı, hava yolculuğunun daha güvenli olduğunu, güvenlik sistemlerini ve istatistikleri gözden geçirmeyi içerebilir. Ayrıca yaşanan endişeler ve tetikleyicileri yönetmek için birtakım teknikler öğretilir. Örneğin uçağın kalkış ve iniş anlarında veya sert bir türbülans yaşarken gerçekleştirilecek nefes egzersizleri ve meditasyon ile anksiyete belirtileri minimuma indirilebilir. Ayrıca uçmakla ilgili ortaya çıkan olumsuz düşüncelere karşı “geri konuşma” yapılabilir. Yani o düşüncelerin kaynağı olabilecek ana gidip (travmatik durumlar olabilir), o durumu kendisiyle konuşarak yüzleşebilir.
Maruziyet Tedavisi:Maruziyet tedavisinin ana fikri, tekrar tekrar korktuğumuz bir duruma maruz kalmanın limbik sistemimizi sakinleştirdiği ve korkunun hızlı bir şekilde ateşlenmediği fikridir. Yani bu tedavi yönetimde, yavaş yavaş hava yolculuğu ile ilgili düşüncülere, durumlara ve yerlere maruz bırakılır. Bunun için bir havaalanı ziyaret edilebilir, uçakların gelişi ve gidişi izlenebilir ve uçuşların bilgisayar simülasyonları gibi sanal gerçeklik araçları ile uçak korkusunun üstesinden gelinmesine yardımcı olunabilir. Buna bir korku merdivenini tırmanmak da diyebiliriz.
Psikoterapi ile birçok insan ve sporcu uçak korkusunu yenebilir. Ayrıca uçak içinde endişeli durumlardan kaçmak için, vardığında yapacağın şeylerin hayalini kurabilir, uçak içinde müzik dinleme, kitap okuma, oyun oynama gibi zihin rahatlatıcı aktiviteler de bulunabilir, su içebilir, kabin görevlileri ile konuşup rahatlayabilirsiniz.
